Nhật Bản đang đối mặt với một làn sóng thâu tóm các công ty công nghệ nhỏ nhưng "có võ" từ nước ngoài. Liệu đây có phải là cơ hội hay mối đe dọa cho vị thế công nghệ của xứ sở mặt trời mọc?
Nhật Bản, đất nước mặt trời mọc, từ lâu đã nổi tiếng với những gã khổng lồ công nghệ như Toyota, Sony hay Nintendo. Nhưng ít ai biết rằng, đằng sau ánh hào quang ấy là một đội quân hùng hậu những "Pocket Champions" – những nhà vô địch ngách thầm lặng, nắm giữ vị thế thống trị ở các thị trường ngách công nghệ toàn cầu. Tuy nhiên, gần đây, các "nhà vô địch túi" này đang trở thành mục tiêu săn đón của các nhà đầu tư và đối thủ nước ngoài, làm dấy lên lo ngại về nguy cơ "chảy máu chất xám" và mất đi vị thế chiến lược trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Financial Times (FT) đã chỉ ra rằng, những công ty như Shimano (linh kiện xe đạp cao cấp), Shoei (mũ bảo hiểm xe máy cao cấp) hay Yamaha (đàn piano kỹ thuật số) mới là những "viên ngọc quý" thực sự của nền công nghiệp Nhật Bản. Họ âm thầm kiến tạo vị thế không thể thiếu cho Nhật Bản trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt trong các lĩnh vực vật liệu tiên tiến, linh kiện điện tử siêu nhỏ và các công nghệ sản xuất linh kiện phức tạp.
Giáo sư Ulrike Schaede của Đại học California nhận định: "Nhiều sản phẩm cuối chuỗi cung ứng không còn được sản xuất tại Nhật Bản nữa nên mọi người đánh giá thấp công nghệ Nhật, nhưng chính các công ty Nhật Bản lại đang sản xuất vật liệu đầu vào cho iPhone hoặc vật liệu đóng gói cho chất bán dẫn dưới 40nm. Nếu không có Nhật Bản, thế giới sẽ không thể sản xuất những thứ này."
Một số công ty Nhật Bản còn đóng vai trò then chốt trong cuộc cạnh tranh địa chính trị giữa Mỹ và Trung Quốc về kiểm soát các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, chất bán dẫn, robot hình người và nhận diện khuôn mặt. Các nhà cung cấp vật liệu và thiết bị Nhật Bản như JSR, Advantest và Tokyo Electron là những "bánh răng" không thể thiếu trong chuỗi cung ứng chất bán dẫn. Ngay cả bên trong trung tâm dữ liệu, điện thoại thông minh và máy bay, các tập đoàn Nhật Bản vẫn giữ ưu thế công nghệ ở những lĩnh vực như cáp quang, tụ điện và sợi carbon.
Nhưng điều đáng nói là, đối với Bắc Kinh, Nhật Bản vẫn nắm giữ một số mảnh ghép then chốt mà họ cần để kiểm soát hoàn toàn chuỗi cung ứng công nghệ chiến lược. Điển hình như Ajinomoto, nổi tiếng với các sản phẩm thực phẩm, lại là nhà sản xuất một loại nhựa cách điện siêu mỏng không thể thiếu cho các con chip máy tính. Hay Fujikura, với công nghệ cáp quang mật độ cực cao, đang là xương sống cho các trung tâm dữ liệu trên thế giới.
Naoki Okada, giám đốc điều hành của Fujikura, chia sẻ rằng chìa khóa thành công của công ty là từ bỏ các sản phẩm "giá rẻ" và tập trung vào các công nghệ tiên tiến. Tập đoàn 140 năm tuổi này có thể đóng gói 6.912 sợi quang vào những sợi chỉ có đường kính 3,5 cm, gấp bốn lần mật độ của công nghệ truyền thống. Sự chuyên biệt và công nghệ vượt trội chính là chìa khóa giúp họ chiếm lĩnh các thị trường ngách toàn cầu, trở thành những mắt xích tối quan trọng mà không quốc gia nào có thể dễ dàng thay thế.
Vậy, Nhật Bản sẽ làm gì để bảo vệ những "nhà vô địch túi" của mình? Câu hỏi này đặt ra một bài toán khó cho chính phủ Nhật Bản: Làm thế nào để thu hút đầu tư nước ngoài, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, đồng thời bảo vệ các công ty công nghệ nhỏ nhưng quan trọng khỏi nguy cơ bị thâu tóm và "chảy máu chất xám"?